محمدجواد جزایریمحمدجواد جزایری از ادبا، فقها و رهبران ضد استعمار و مجاهد شیعه عراق در قرن چهاردهم هجری بوده است. ۱ - معرفی اجمالیوی فرزند شیخ علی جزایری و از خاندان معروف جزایری بود و در ۱۲۹۸ ق در شهر نجف اشرف به دنیا آمد. او نزد برادرانش شیخ عبدالکریم جزایری، آقا سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ علی رفیش درس خواند و در درس خارج آخوند خراسانی و آقا ضیاءالدین عراقی شرکت کرد. ۲ - تشکیل جمعیت نهضت اسلامیپس از اشغال عراق در ۱۳۳۶ ق توسط انگلیسی‌ها، وی به همراه سیدمحمدعلی بحرالعلوم، «جمعیت نهضت اسلامی» را در اوایل این سال در شهر نجف بنیان نهاد که خود نایب رئیس آن بود. هدف از تأسیس این جمعیت ـ چنانکه در شرح حال سیدمحمدعلی بحرالعلوم آمده ـ بیرون راندن نیروهای انگلیسی از عراق و استقلال آن کشور، تحت رهبری تشکیلاتی با آرمان‌های اسلامی بود. جمعیت از دو شاخه سیاسی، تبلیغاتی و نظامی تشکیل می‌شد و گروهی از علما (همچون شیخ محمدعلی دمشقی و سید ابراهیم بهبهانی)، روشنفکران، پیشه وران و برخی از رؤسای عشایر از آن حمایت می‌کردند. برخی از افراد شاخه نظامی با حمله شتابزده به ستاد فرماندهی انگلیسی‌ها در نجف، شعلة قیام نابهنگام مردمی بر ضد نیروهای انگلیسی را برافروختند. شیخ محمدجواد جزایری از زمره افرادی بود که در برپایی سریع انقلاب اصرار داشت. قوای انگلیس، برای تسلیم و به زانو درآوردن مردم انقلابی، شهر را محاصره کرد و راه‌های آب و آذوقه رسانی به مردم را مسدود نمود و شهر را بمباران کرد. در روز بیست و یکم محاصره شهر، مقامات انگلیسی شهر، با انتشار دو لیست، خواستار دستگیری افراد شاخه نظامی برای پایان بخشیدن به محاصره شهر شدند. در لیست اول، نام بیست و پنج نفر آمده بود که انگلیسی‌ها خواستار دستیگری و محاکمه آنها بودند که در میان آنان نام شیخ محمدجواد جزایری و سیدمحمدعلی بحرالعلوم نیز به چشم می‌خورد. در لیست دوم نام صدور دو نفر دیگر آمده بود که درخواست دستگیری و تبعید آنان به هند ـ به عنوان اسیران جنگی ـ شده بود. ۳ - عاقبت قیامچون محاصرة شهر کماکان ادامه داشت و گرسنگی و تشنگی مردم را به ستوه آورده بود، جزایری در میان اندوه علما و دیدگان اشکبار مردم نجف، خود را تسلیم نیروهای انگلیسی کرد و آیت‌الله سیدکاظم یزدی از او نزد انگلیسی‌ها وساطت نمود. وی در روز ۱۴ رجب ۱۳۳۶ ق از نجف به بغداد منتقل و در زندان ام العظام زندانی گردید و پس از محاکمه، به اعدام محکوم شد اما با وساطت میرزا محمدتقی شیرازی و شیخ الشریعة اصفهانی و سیدکاظم یزدی، حکم اعدام وی به تبعید مبدل شد. او در پادگان شعیبه زندانی گردید و سپس به محمره (خرمشهر) تبعید شد اما با صدور فرمان عفو عمومی، پس از پانزده ماه تبعید به نجف بازگشت. مدت زمان بازداشت او از دستگیری تا آزادی، حدود یک سال و دو ماه بود. در ۱۳۳۹ ق که بار دیگر آتش انقلاب به رهبری میرزا محمدتقی شیرازی در سراسر عراق زبانه کشید، وی فعالانه در آن شرکت کرد اما با سرکوب و شکست آن، ناچار به ترک خانمان و فرار به ایران گردید و از مرز گذشت و در رامهرمز مسکن گزید. چون عفو عمومی اعلام شد به عراق بازگشت و به درس و بحث پرداخت. در ۱۳۶۵ ق به شام رفت و اشعار بسیاری در ستایش آن سرزمین سرود. وی در ۱۳۷۸ ق در هشتاد سالگی درگذشت. ۴ - آثار و تألیفاتاز آثار اوست: الآراء والحکم؛ انقاذالبشر من الجبر و القدر، تعلیقه علی شرح بدرالدین للالفیه؛ حل الطلاسم بین مشکک و عالم، فلسفه الامام الصادق، نقد الاقتراحات المصریه فی تیسیر العلوم العربیه. [۱]
«قیام نجف علیه انگلسی (۱۹۱۸ م/ ۱۳۳۶ق)»، تاریخ معاصر ایران، س ۱، ش ۱، بهار ۱۳۷۶، ۹- ۴۹.
[۲]
دایره المعارف تشیع، ج۵، ص۳۵۶-۳۵۷.
[۳]
مرگی در نور، ص۱۲۸.
[۴]
نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۱۴۳-۱۴۹.
[۵]
نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۱۸۲-۱۸۳٫.
۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «محمدجواد جزایری». |